Cyflwynwyd Bil Amaethyddiaeth (Cymru) ar 26 Medi 2022. Mae’n arwyddocaol gan mai dyma’r tro cyntaf i’r Senedd ystyried deddfwriaeth i gyflwyno polisi amaethyddol ‘cynnyrch Cymru’. 

Mae’n golygu goblygiadau ar gyfer ffermwyr Cymru, yr amgylchedd ac economi a diwylliant Cymru.  

Mae’r blog hwn yn amlinellu pam mae angen y Bil, a’i oblygiadau ar gyfer y Gymraeg.  

 

Pam mae angen Bil Amaethyddiaeth (Cymru)?  

Cyflwynodd Llywodraeth Cymru y Bil hwn oherwydd bod y Deyrnas Unedig, a Chymru hefyd felly, wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd. Fel y dywedodd Lesley Griffiths, Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig yn 2020:  

“Mae penderfyniad y Deyrnas Unedig i ymadael â’r Undeb Ewropeaidd wedi cael effaith anferth arnom ni i gyd. I Gymru, rhai o’r canlyniadau mwyaf gweladwy o bosibl fydd y newidiadau i ffermio a’r cymorth a roddir i ffermwyr.”

Mae’r ddeddfwriaeth hon yn arbennig o bwysig oherwydd bod 90 y cant o dir Cymru yn dir amaethyddol. 

 

Beth yw bwriad y Bil?  

Mae gan y Bil sawl nod, gan gynnwys cynhyrchu bwyd mewn ffordd gynaliadwy, ymateb i argyfwng yr hinsawdd a gwella ecosystemau a chefn gwlad Cymru. Mae’r Bil yn cyflwyno pedwar amcan rheoli tir yn gynaliadwy. Mae’r pedwerydd yn rhoi sylw i’r Gymraeg:  

“cadw a gwella cefn gwlad ac adnoddau diwylliannol a hyrwyddo mynediad y cyhoedd iddynt a’u hymgysylltiad â hwy, a chynnal y Gymraeg a hyrwyddo a hwyluso ei defnydd” (Rhan 1, Adran 1 (5)). 

 

Beth yw barn Comisiynydd y Gymraeg?  

Croesawodd y Comisiynydd benderfyniad y Llywodraeth i gynnwys y Gymraeg yn yr amcanion. Y diwydiant amaethyddol yw’r sector cyflogaeth â’r gyfran uchaf o siaradwyr Cymraeg. Mae busnesau amaethyddol yn cynnal llawer o gymunedau gwledig lle mae’r Gymraeg yn iaith naturiol bob dydd. Mae’n hollbwysig, felly, cynnal y gymuned amaethyddol a hyrwyddo’r Gymraeg o’i mewn.  

Mae’r Comisiynydd wedi ymateb i nifer o ymgynghoriadau ynglŷn ag amaethyddiaeth a gellir darllen mwy amdanynt trwy glicio ar y dolenni yn yr adran ‘Darllen pellach’ isod. Rydym wedi bod yn gyson ein barn fod angen i gymunedau Cymraeg fod yn ganolog i’r ddeddfwriaeth. Rydym wedi pwysleisio pwysigrwydd y sector amaethyddol i hyfywedd y Gymraeg, a’r angen i gynllunio’n bwrpasol i hyrwyddo’r Gymraeg, casglu data am y Gymraeg a monitro effaith polisi. Rydym hefyd wedi tynnu sylw at werth y Gymraeg fel arf marchnata unigryw a all gynyddu potensial y farchnad trwy wneud i gynnyrch sefyll allan, atgyfnerthu tarddiad lleol cynnyrch ac ymddangos yn arwydd o ansawdd.  

Yn ein hymateb i ymgynghoriad Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig ar y Bil Amaethyddiaeth yn 2022, gofynnom am i’r Bil wneud y canlynol yn orfodol:  

  • gosod dangosyddion a thargedau penodol i’r Gymraeg, fydd yn plethu ag amcanion strategaeth Cymraeg 2050  
  • casglu data ynglŷn â’r Gymraeg er mwyn gallu dadansoddi sefyllfa’r iaith yn y sector amaethyddol 
  • cynnwys y Gymraeg yn y rhestr o ddibenion y caiff Gweinidogion Cymru bŵer i ddarparu cymorth ar eu cyfer. 

Rydym wedi gwneud yr un cais mewn gohebiaeth at y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a’r Trefnydd, Lesley Griffiths.  

 

Beth nesaf?  

Dyfynnodd y Pwyllgor ein tystiolaeth a’r tri chais uchod yn ei adroddiad ar yr ymgynghoriad, gan wneud argymhelliad penodol i gyflwyno gwelliannau i’r Bil mewn perthynas â’r Gymraeg: 

“Dylai’r Gweinidog gyflwyno gwelliannau i’r Bil i gryfhau ei ddarpariaethau ar gyfer cynnal a hybu’r Gymraeg: gall hyn gynnwys drwy ei hychwanegu at y rhestr o ddibenion yn adran 8, ac ymrwymo i gynnwys dangosyddion a thargedau penodol er mwyn mesur canlyniadau yn well.”  (Argymhelliad 11) 

Rydym yn falch fod y Pwyllgor wedi nodi ein sylwadau ac wedi cyhoeddi:  

“Dylai diogelu a hyrwyddo’r Gymraeg fod yn amlwg drwy’r Bil hwn, ac mae’r Pwyllgor am weld hyn yn cael ei blethu’n glir drwy’r ddeddfwriaeth.” (100) 

 

Rydym wedi gohebu eto â’r Gweinidog yn dilyn hyn a byddwn yn parhau i graffu ar y Bil ar ei daith trwy’r Senedd. 

 

Darllen pellach  

Erthygl gan wasanaeth Ymchwil y Senedd: Y Bil Amaethyddiaeth (Cymru) - Crynodeb o'r Bil (senedd.cymru) 

 

Ymgynghoriadau Llywodraeth Cymru 

  1. Papur Gwyn Amaeth (Cymru) (2020-21) 
  2. Y Cynllun Ffermio Cynaliadwy: Cynigion Bras ar gyfer 2025 (2022)

 

Ymatebion y Comisiynydd  

  1. Papur Gwyn Amaeth (Cymru) (comisiynyddygymraeg.cymru)
  2. Cynllun Ffermio Cynaliadwy: Cynigion Bras ar gyfer 2025 (comisiynyddygymraeg.cymru)

  

Ymgynghoriad Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig ar Fil Amaethyddiaeth (Cymru) (2022) 

Ymgynghoriad (senedd.cymru) 

 

Ymateb y Comisiynydd i ymgynghoriad y Pwyllgor 

Ymateb i ymgynghoriad Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig i Fil Amaethyddiaeth (Cymru) (comisiynyddygymraeg.cymru) 

 

Adroddiad Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig ar y Bil Amaethyddiaeth (2023) 

Y Bil Amaethyddiaeth (Cymru): Adroddiad Cyfnod 1 y Pwyllgor (senedd.cymru)